Web Siteleri ve Mobil Uygulamaların Erişilebilirliği Genelgesi’nde neler yer almalı?

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu Toplantısı’nda dijital erişilebilirlik vurgusu yaptı. Bakan Göktaş, “Web Siteleri ve Mobil Uygulamaların Erişilebilirliği Genelgesi’nin taslağını hazırladık. Genelgeyi kurumlarımızın görüşleri doğrultusunda en yakın zamanda tamamlayarak yayımlayacağız.” şeklinde konuştu.

 

Yeni çağın gerekliliği: Dijital erişilebilirlik

Ülkemizde uzun yıllardır “erişilebilirlik” deyince akla kaldırımlar, hissedilebilir zeminler, rampalar, engelli tuvaletleri gibi fiziki ve mimari düzenlemeler geliyor. Ancak erişilebilirlik bununla sınırlı değil. Dijitalleşmenin hız kesmeden hayatımızı dönüştürdüğü bir çağda geliştirilen internet siteleri, bilgisayar programları ve mobil uygulamalar engellilerin kullanımına uygun düzenlenmiyor. gerekli uluslararası standartlar mevcutsa da, yeterli baskı oluşturulamadığı için beklenen ilerleme de şimdiye kadar sağlanabilmiş değil. Bunun için yıllardır yasal olarak izleme, denetim ve yaptırım mekanizmasını da içeren kapsamlı bir dijital erişilebilirlik düzenlemesinin gereğini savunuyoruz. Eğitimde Görme Engelliler Derneği olarak geçmiş dönemde hem kamu kurumlarıyla istişareler yaptık, hem de alanımızdaki diğer STK’larla bilgi ve belgelerimizi paylaşarak iş birliği için çaba harcadık. Gelinen süreci sabırla elde edilen mücadelenin somut bir kazanıma dönüşmek üzere olduğu şeklinde yorumlayabiliriz.

 

Genelgede izleme, denetim ve yaptırım mekanizmaları olmalı

Her ne kadar web erişilebilirliğine yönelik bir Genelgenin yürürlüğe girecek olması uzun zamandır beklediğimiz bir gelişme ise de, bu genelgenin kapsamı, sınırlılıkları, izleme ve denetim mekanizmaları, hangi durumlarda yaptırım uygulanacağı gibi kısımlarının tanımlanmış ve belirsizlik içermeyen şekilde oluşturulması gerekir. İşte bunun için de geliştirilen erişilebilirlik standartlarını Genelgeye dahil etmek ve dünyada uygulanan benzer yasal düzenlemeleri inceleyerek ülkemize uyarlamak  önem taşımaktadır.

 

WCAG erişilebilirlik standartları

Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), dijital içeriklerin erişilebilirliğini sağlamak için uluslararası kabul görmüş standartlardır. Bu kriterler, üç seviye altında sınıflandırılır:

 

Seviye A

Seviye A, temel erişilebilirlik gereksinimlerini içerir ve en az düzeyde erişilebilirliği sağlar. Örneğin web sitesinde bulunan resimler için eşdeğer alternatif metinlerin  yer alması, bu kriterin kapsamı dahilindedir. Daha da açmak gerekirse, bir haber sitesinde yer alan fotoğrafın yanında “Cumhurbaşkanı basın toplantısında konuşma yapıyor” gibi bir açıklama bulunması, bu kriterin karşılandığı anlamına gelir. Yine bu kriter dahilinde web sitesindeki tüm işlemlerin klavye aracılığıyla da yapılabilmesi yer almaktadır. WCAG A kriterini internet sitesinde uygulayacağını söyleyen bir web tasarımcısı, sitedeki her sayfanın amacını veya içeriğini doğru bir şekilde tanımlayan bir sayfa başlığına sahip olmasını sağlamalıdır.

 

Seviye AA

Seviye AA, A seviyesine göre detaylı erişilebilirlik gereksinimlerini kapsar ve daha geniş bir kullanıcı kitlesinin ihtiyaçlarını karşılar. Metin ve arka plan arasındaki renk kontrastının yeterince yüksek olması, örneğin koyu mavi bir arka plan üzerinde beyaz metin kullanarak az gören kullanıcıların metni daha rahat okumasını sağlamak, bu kriterin kapsamındadır. Bir diğer örneği inceleyecek olursak, kullanıcıların metni %200 oranında büyüttüğünde bile içeriğin okunabilir ve işlevsel kalması; başka bir deyişle  bir haber sitesindeki yazının büyütüldüğünde düzeninin bozulmaması, AA kriterlerinin içerisindedir. Önceden kaydedilmiş bir videodaki önemli görsel bilgilerin sesli olarak betimlenmesi de bu kriter dahilindedir. WCAG AA kriterlerini internet sitesine entegre edecek bir web tasarımcısı, sayfa içindeki tüm başlıkların ve etiketlerin içeriği veya işlevi doğru bir şekilde tanımlamasını sağlamalıdır. Bu sayede h1, h2, h3 gibi başlık seviyelerine yer verileceğinden görme engelli internet kullanıcıları ekran okuyucu yazılımlarla başlıklar arasında erişilebilir biçimde hareket edebilirler.

 

Seviye AAA

Seviye AAA, en yüksek erişilebilirlik gereksinimlerini karşılar ve kapsamlı bir erişilebilirlik sağlar. Kimilerine göre bu seviyedeki kriterlerin tamamını karşılamak günümüz şartlarında ütopiktir. Önceden kaydedilmiş videolarda işaret dili, detaylı sesli betimleme ve metin alternatifi sağlanması, bu kriterin uygulanması için gerekli ön koşullar arasındadır. Yine bu kriterleri uyacağını taahhüt eden bir sitede, istisnasız olarak metinler fotoğraf olarak sunulmamalı, içerik metinsel olarak yer almalıdır. Bir diğer deyişle bir metnin fotoğrafını siteye yüklemek yerine o metni girmek bu kriterin karşılandığı anlamına gelir. Öte yandan bu kritere göre hiçbir istisna olmaksızın web sitesindeki tüm işlemler klavye ile erişilebilir olmalıdır. Bu, fare ile yapılan her türlü işlemin klavye ile de yapılması gerektiğini anlatır. Dolayısıyla A seviyesine göre daha kapsamlıdır.

 

Web erişilebilirliği genelgesi AA seviyesinde olmalı

Yukarıda örneklerle belirtildiği gibi, Genelgenin yalnızca A seviyesinde değil, AA seviyesinde standartları içermesi gereklidir. AA standartları, daha geniş bir kullanıcı kitlesinin dijital içeriklere erişimini sağlar. Bu seviyedeki kriterlerin uygulandığı bir web sitesinde kullanıcıların büyük bir kısmı temel erişilebilirlik olanaklarından yararlanabilir. A seviyesi ise yüzeyseldir ve yalnızca bu kriterleri karşılayan bir internet sitesinden ya da mobil uygulamadan erişilebilir olarak söz etmek doğru değildir. ABD’de ADA (Americans with Disabilities Act) ve Avrupa Birliği’nde EN 301 549 standartları sözünü ettiğimiz kriterleri zorunlu kılmaktadır.

 

AA seviyesi için kademeli geçiş uygulanabilir

Şüphesiz bir anda AA seviyesini zorunlu kılmanın uygulamada birtakım sorunlar getirebileceğinin farkındayım. Bunun için geçici bir madde ile belli bir süre A seviyesinin geçerli olması, belirlenmiş daha uzun bir sürenin sonunda ise AA seviyesinin zorunlu olmasının sağlanması gerekir. Böylelikle Türkiye’de kademeli bir geçiş uygulamaya alınabilir.

 

Etkin İzleme ve Denetim Mekanizmaları Şart

Genelgenin uygulanabilirliğini sağlamak için etkin bir izleme ve denetim mekanizması kurulmalıdır. Bu mekanizma, web sitelerinin ve mobil uygulamaların erişilebilirlik standartlarına uyumunu düzenli olarak denetlemeli ve raporlamalıdır. Bunun için engelli bireylerden, onları temsil eden sivil toplum kuruluşlarından ve web erişilebilirliği uzmanlarından oluşan denetim kurulları kurulmalıdır. Bu kurullar, web sitelerinin ve mobil uygulamaların erişilebilirliğini belirlenen kriterler çerçevesinde değerlendirebilir. Sözü edilen kurullar erişilebilirlik test araçları ile kullanıcı geri bildirimlerini birlikte kullanarak sonuca ulaşabilir ve gerekli raporu oluşturabilirler. Bu raporların periodik olarak kamuoyuyla paylaşılmasıyla şeffaflık da sağlanabilir. Diğer taraftan bu kurullara dahil edilecek sivil toplum kuruluşlarının web erişilebilirliği alanında çalışma yapan örgütler arasından seçilmiş olması önem arz etmektedir. Bu özellikteki bir sivil toplum örgütünün herhangi bir federasyona üye olmadığı için kurula girememesi, katılımcılığın yeterli düzeyde sağlanamadığı anlamına gelir.

 

Web erişilebilirliği genelgesinde yaptırım ve teşvikler mutlaka yer almalı

Erişilebilirlik standartlarına uymayan kurumlara yaptırımlar uygulanmalı, uyum sağlayan kurumlar ise teşvik edilmelidir. Genelge, yasal düzenlemelere uyulmaması durumunda ağır para cezaları ve hukuki yaptırımların uygulanabilmesini mutlaka içermelidir. Web erişilebilirliğini sağlayan kurumlar ise ödüllendirilebilir ve internet sitesinde erişilebilir olduğunun bilgisini görünür halde ziyaretçilerine sunabilir.

 

Dijital erişilebilirlik şart

Dijital erişilebilirlik, engelli bireylerin sanal dünyaya tam ve eşit erişimini sağlamak için kritik bir öneme sahiptir. Türkiye’de hayata geçirilmesi planlanan “Web Siteleri ve Mobil Uygulamaların Erişilebilirliği Genelgesi”, bu hedefe ulaşmak için önemli bir adımdır. Bu genelge, WCAG AA standartlarını içermeli, etkin bir izleme ve denetim mekanizması oluşturmalı ve sivil toplum kuruluşlarının katılımını teşvik etmelidir. Bu şekilde, engelli bireylerin dijital dünyaya tam anlamıyla erişimi sağlanabilir ve daha kapsayıcı bir toplum inşa edilebilir.

Erişilebilirlik hem fiziksel alanları ve mekansal düzenlemeleri, hem de dijital içerikleri kapsar. Dolayısıyla dijital erişilebilirlik sağlanmamışsa, erişilebilirlik yoktur!