Dünyada engelliler (2. bölüm)

 

Dünyada Engelliler serisinin 2. bölümünde; ABD, Kanada ve Suudi Arabistan’dan haberlerimiz var!

 

Elon Musk’un “çığır aşan cihaz” ünvanlı projesi körlüğe çare mi olacak?

Elon Musk’ın geliştirdiği “BlindSight” cihazı, görme engellilerin yeniden görebilmesini sağlamayı hedefleyen iddialı bir projedir. Musk, bu cihaz sayesinde ister doğuştan görme engelli olsun ister sonradan görme kaybı yaşamış kişiler olsun, görsel korteksi sağlam olan herkesin görme yetisine yeniden kavuşabileceğini iddia etmektedir. İlk aşamada düşük çözünürlüklü bir görüş sunacağı belirtilen cihazın, zamanla normalin de üzerinde bir görüş sağlayabileceği öne sürülmektedir. Bu gelişme, dünya genelinde görme engelli bireyler arasında büyük bir heyecan yaratmıştır. Musk’ın projesi, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından “çığır açan cihaz” unvanını almıştır. Bu gelişmenin körlük tarihini sona erdirip erdirmeyeceği henüz belirsiz olsa da, projeye yönelik ilgi büyüktür. Ancak, bu gibi projelere dikkatle yaklaşılması gerektiği vurgulanmakta ve körlüğün tamamen ortadan kalkmasının kesin olmadığı hatırlatılmaktadır. Cihazın implant yoluyla beyne takılacağı ve görmeyi sağlamaya yönelik olduğu belirtilmiştir, ancak bu görmenin, günümüz görme biçimlerine tam olarak benzeyip benzemeyeceği de tartışmalıdır. Körlerin cihazı kullanarak elde edeceği görüş, bugünkü görenlerin deneyimiyle aynı mı olacak yoksa farklı bir görme biçimi mi gelişecek, bu da merak konusudur. İlerleyen dönemde bu ve benzer projelerin gelişimiyle bu soruların yanıt bulması beklenmektedir. Ayrıca, bu tür cihazların sadece görme engelliler tarafından değil, daha iyi görmek isteyen gören kişiler tarafından da tercih edilebileceği öne sürülmüştür. Geçmişte işitme engelliler için geliştirilen koklear implantların zamanla işitme problemi olmayan kişiler tarafından kullanılması örneği verilmiş ve gelecekte görme engelliler için geliştirilen cihazların da benzer bir yoldan geçebileceği dile getirilmiştir.

 

Kanada’da engellileri ölüme teşvik eden yasaya itiraz

Kanada’daki yardımlı ölüm yasasına yapılan itirazlar, özellikle engellilik çalışmaları alanında ciddi kaygılar uyandırmaktadır. Bu yasa, tedavi edilemeyecek hastalıkları olan veya yaşam kalitesi geri dönülmez şekilde düşen bireylerin, kendi hayatlarına son verme hakkını kullanabilmelerine olanak tanımaktadır. Yasa, bu süreçte doktorların yardımıyla “destekli intihar” yapılmasını yasal hale getirmektedir. Ancak, engellilik savunucuları ve bazı akademik çevreler, bu yasanın engelliler için bir tehdit oluşturduğunu savunmaktadır. Eleştiriler, özellikle engelli bireylerin bu yasa kapsamında “erken ölüme” yönlendirilebileceği üzerine yoğunlaşmaktadır. Savunucular, engelli bireylerin toplumda yaşadıkları izolasyon, travma ve yeterli psikolojik destekten mahrum bırakılma durumlarının, onları yardımlı ölümü düşünmeye itebileceğini vurgulamaktadır. Yasanın mevcut haliyle uygulanmasının, engelli bireylere yönelik ayrımcılık yaratabileceği endişesi taşınmaktadır. Engellilerin, hayattan vazgeçme noktasına gelmelerinin esasen yaşadıkları toplumsal dışlanma ve yetersiz destek mekanizmaları ile bağlantılı olduğu savunulmaktadır. İtirazlar, Inclusion Canada gibi örgütler tarafından dile getirilmiş ve engellilere yönelik yardımlı ölüm hizmetinin sunulmasının, Anayasa’ya aykırı olduğu savunulmuştur. Bu örgütler, yardımlı ölüm hakkının yalnızca makul ölçüde öngörülebilir ölüm durumu olan bireyler için tanınması gerektiğini ve yalnızca engellilik temeline dayandırılmasının yanlış olduğunu ifade etmektedir. Bazı doktorların, engelli bir hastaya yardımlı ölümü önerdiği vakalar da yaşanmıştır. Örneğin, bir doktorun, taksiden inerken kalçasını kıran bir engelliye yardımlı ölümü düşünmesini önerdiği bildirilmiştir. Bu tür olaylar, engelli bireylerin yardımlı ölüm yasası kapsamında hızla ölüme yönlendirilebileceği endişesini daha da arttırmaktadır. Engelli hakları savunucuları, bu uygulamanın engelli bireylerin hayatta kalma hakkına yönelik bir tehdit olduğunu belirtmekte ve yasanın gözden geçirilmesi için mahkemeye başvurmuşlardır.

 

ABD’de engelliler müzesi açılıyor

Amerika Birleşik Devletleri’nde engellilik tarihine adanmış ilk müze 2025 yılında açılacak. Bu müze, engellilerin yaşamlarını, mücadelelerini ve başarılarını sergileyerek toplumdaki engellilik algısını dönüştürmeyi hedefliyor. Müze, özellikle engelli bireylerin karşılaştığı zorlukları, hak mücadelesini ve bu süreçte elde ettikleri kazanımları görünür kılmayı amaçlıyor. Sergilenecek eserler arasında, engellilerin tarih boyunca kullandıkları araçlar, engelli hakları hareketinde kullanılan semboller ve engelli bireylerin yaşamlarını kolaylaştıran teknolojik gelişmeler bulunacak. Bu müze, aynı zamanda engellilikle ilgili farkındalığı artırmayı, toplumsal bilinçlenmeyi sağlamayı ve engelli bireylerin başarılarını toplumun daha geniş kesimleriyle paylaşmayı hedefliyor. COVID-19 pandemisi sırasında benzer bir müze kurulmuş ancak o dönemde kapatılmıştı. 2025’te açılacak olan bu yeni müze, Amerika’nın engellilik tarihiyle ilgili önemli bir boşluğu doldurmayı amaçlıyor. Ayrıca, bu tarz müzelerin Türkiye gibi diğer ülkelerde de kurulup kurulmayacağı zaman zaman tartışılmakta. Türkiye’de de bir engellilik müzesi açılması fikri, sivil toplum örgütleri ve kamu kurumları tarafından gündeme getirilmiş, fakat henüz somut bir adım atılmamıştır.

 

ABD’de Cinemark’a web erişilebilirliğini ihlal davası

ABD’de açılan Cinemark davası, görme engelli bir kadının ekran okuyucu uyumlu olmayan bir web sitesi nedeniyle karşılaştığı erişim sorunları üzerine odaklanmaktadır. Davayı açan kadın, Cinemark’ın internet sitesinden bilet almak istediğinde, kullandığı ekran okuyucu yazılımın siteyle uyumlu olmadığını fark etmiş ve bu durumu yasal zeminde sorgulamaya karar vermiştir. Ekran okuyucular, görme engelli bireylerin internet sitelerine ve dijital içeriklere erişebilmesini sağlayan yazılımlardır. Bu yazılımlar, ekranda görülen metinleri sese çevirerek kullanıcıya sunar ve kullanıcıların klavye ile site üzerinde gezinmesine olanak tanır. Ancak, birçok web sitesi bu tür yazılımlarla tam uyumlu değildir, bu da görme engelli bireylerin dijital dünyada eşit şekilde yer almasını zorlaştırır. Görme engelli kadının dava açma gerekçesi ise Amerikan Engelliler Yasası (ADA) olmuştur. ADA, ABD’de kamuya açık olan tüm yerlerin ve dijital platformların engellilere erişilebilir olmasını zorunlu kılar. Geçmişte de benzer davalar açılmış ve bu davalar genellikle engelli bireyler lehine sonuçlanmıştır. Bu yasa, kurumların web sitelerinin engellilere erişilebilir olması gerektiğini açıkça belirtir. Davanın odak noktası, Cinemark’ın bu yükümlülüğü yerine getirmemesi ve görme engelli bireylerin siteye erişim hakkını ihlal etmesidir. Cinemark’ın web sitesinin erişilebilirlik standartlarına uygun hale getirilmemesi, bu davanın açılmasına zemin hazırlamıştır. Özellikle Web İçeriği Erişilebilirlik Kılavuzları (WCAG) gibi uluslararası kabul görmüş standartlar, bu tür web sitelerinin nasıl erişilebilir hale getirilebileceği konusunda yol gösterir. Görme engelli kadın, web sitesinin bu standartlara uygun olmaması nedeniyle bilet alamadığı için dava açmış ve bu durum ADA’nın ihlal edilmesi anlamına gelmiştir. Bu dava, ABD’de bu tür erişim davalarının yaygınlaşması açısından önemlidir. Daha önce de web erişilebilirliği ile ilgili davalar açılmış ve çoğu zaman engelli bireyler lehine sonuçlanmıştır. Benzer şekilde Türkiye’de de engelliler kanunu ve Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme kapsamında web erişilebilirliği konusu tartışılmakta ve yasal düzenlemeler talep edilmektedir. Türkiye’de ise web erişilebilirliği konusunda henüz somut ve güçlü yasal dayanaklar bulunmamaktadır, bu yüzden benzer davaların açılmasında yasal boşluklar zorluk yaratmaktadır.

 

Suudi Arabistan’da görme engelliler dijital kitaplara daha kolay erişecek

Suudi Arabistan’da görme engellilerin dijital platformlar aracılığıyla kültür ve edebi içeriklere erişimini kolaylaştırmayı amaçlayan önemli bir anlaşma imzalanmıştır. Bu gelişme, engellilik alanında uluslararası bir sözleşme olan Marakeş Anlaşması’na uyumlu olarak gerçekleştirilmiştir. Suudi Arabistan’daki bu proje, görme engelli bireylerin kültürel içeriklere erişimini artırmayı ve onların toplumsal hayata daha fazla katılmalarını sağlamayı hedeflemektedir. Bu çalışma, Suudi Arabistan Edebiyat, Yayın ve Çeviri Komisyonu ile Engelliler Bakım Otoritesi arasında yapılan bir işbirliği anlaşması ile başlatılmıştır. Anlaşmanın temel amacı, görme engellilerin kitaplara ve diğer basılı materyallere erişimini kolaylaştırmak ve bu içeriklerin dijital ortamda sunulmasını sağlamaktır. Marakeş Anlaşması’nın temel hedefi de görme engelliler ve baskı engelli olarak adlandırılan, basılı materyallere erişim konusunda zorluk yaşayan bireylerin bilgiye ulaşmalarını güvence altına almaktır. Suudi Arabistan’ın bu anlaşma ile görme engelliler için dijital kitaplar, edebi eserler ve kültürel içerikleri erişilebilir hale getirmesi, ülkede engelli bireylerin kültürel etkinliklere katılımını da artırmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, müzeler ve diğer kültürel kurumlar da bu projeye dahil edilerek görme engelli bireylerin sanat ve tarih gibi alanlara erişimi sağlanacaktır. Bu kapsamda, müzelerde dijital erişim sistemleri oluşturulması da planlanmaktadır. Marakeş Anlaşması, görme engellilerin ve basılı materyallere erişim sorunu yaşayan bireylerin kitaplara erişimini kolaylaştırmak amacıyla oluşturulmuş uluslararası bir sözleşmedir. Bu anlaşmayı imzalayan ülkeler, engellilerin bilgiye erişimini güvence altına almayı taahhüt ederler. Ancak yayıncılar, bu anlaşmaya zaman zaman tepki göstermektedirler. Yayıncılar, telif hakları ve mali kaygılar nedeniyle dijital kitapların serbestçe dağıtılması konusunda çekinceler taşımaktadırlar. Bu çekincelere rağmen, Suudi Arabistan gibi birçok ülke, Marakeş Anlaşması’nı kabul ederek engellilerin bilgiye erişimini genişletmek için çalışmalar başlatmıştır. Gürcistan’da Marakeş Anlaşması’na uyumlu çalışmalar yapılmaktadır. Güney Afrika’da sivil toplum örgütleri, hükümete bu anlaşmayı imzalaması ve uygulamaya koyması için baskı yapmaktadır. Bu tür çalışmalar, dünya genelinde engelli bireylerin bilgiye erişimini genişletmek amacıyla sürdürülmektedir.