Engelli haberciliğinde yeni bir ses: Sakat Cenah kuruldu!
Engellilik alanında hak temelli haberciliğin neden kritik olduğunu mercek altına aldığımız bu söyleşide Emre Taşgın, Sakat Cenah’ın kurucusu gazeteci Ali Dinç’i konuk ederek hem yeni platformun doğuş hikâyesini hem de medyadaki ayrımcı dile karşı yürütülen mücadeleyi kapsamlı biçimde ele alıyor.
Türkiye’de engellilik konusunda kaliteli haber üreten muhabir sayısının azlığına işaretedilerek başlayan söyleşide, bu alanda uzun süredir çalışan isimlerden biri olan Ali Dinç’in varlığı vurgulanıyor. Dinç’in geçmişte Bianet’te Nilay Vardar’ın ardından engellilik alanındaki hak temelli haberciliği somutlaştıran kişilerden biri olduğuna değiniliyor.
Ali Dinç engellilik alanına nasıl yöneldi?
Söyleşinin devamında Dinç, gazeteciliğe başlama sürecinden söz ederek, mesleğe yönelmesinde kamu yararına iş üretme isteğinin belirleyici olduğunu anlatıyor. Üniversite yıllarında aldığı eğitimler, özellikle Nilay Vardar’ın verdiği “engelli hakları haberciliği” eğitimlerinin kendisini bu alana yönlendirdiğini belirtiyor. Bianet’te çalıştığı dönemde engellilik alanındaki haber ihtiyacının fazlalığını fark ettiğini, öznelerin sesini duyurmanın mesleki sorumluluğunun yanı sıra kişisel bir motivasyonuna dönüştüğünü aktarıyor. Bu süreçte doğru dili kullanma, engellilerin deneyimlerini ajitasyondan uzak ve öznenin sözünü öne çıkararak aktarma konusunda eleştirilerden kaçmadığını, eksik kaldığı noktaları yine engelli öznelerle konuşarak düzelttiğini ifade ediyor. Zamanla hem kamera arkasında daha çok deneyim kazandığını hem de Körüz Biz Derneği gibi örgütlerle yakın ilişkiler kurarak alan bilgisinin derinleştiğini anlatıyor.
Ali Dinç Bianet’ten neden ayrıldı?
Dinç, Bianet’ten ayrıldıktan sonra engellilik alanında haber üretimine bir süre ara vermesinin nedenini editöryal müdahalelerle karşılaşma ihtimali olarak açıklıyor. Hak temelli dili koruyarak haber üretmenin birçok medya kuruluşunda mümkün olmadığını, rahatsız edici bir dilin zorla dayatılabileceğini ve bunun kendisini haber yapmaktan uzaklaştırdığını dile getiriyor. Bu nedenle kendi editöryal bağımsızlığını kurmak amacıyla, hak temelli, ajitasyondan uzak bir habercilik anlayışı doğrultusunda “Sakat Cenah” adlı yeni bir haber platformu kurma fikrinin doğduğunu söylüyor.
Sakat Cenah, hak temelli engellilik dilini ana akımlaştırabilir mi?
Ancak böylesi özel bir platformun engellilik haberlerinin ana akıma ulaşmasını zorlaştırıp zorlaştırmayacağı sorusu da masaya yatırılıyor. Dinç, bunun farkında olduklarını fakat asıl belirleyici olanın haberlerin niteliği olduğunu belirtiyor. Engelli haberciliğinde asıl eksik olanın doğru soruların sorulması olduğunu; örneğin YKS’de dereceye giren bir görme engelli öğrencinin başarısının haber yapılırken erişilebilir kaynaklara erişip erişmediğinin neredeyse hiçbir zaman sorgulanmadığını vurguluyor. Bu nedenle Sakat Cenah’ın yalnızca engelli gündemini izlemekle kalmayıp diğer medya kuruluşlarına da örnek bir kaynak oluşturmayı, doğru soruları görünür kılmayı ve hak temelli yaklaşımı yaygınlaştırmayı hedeflediğini anlatıyor. Kendilerinin ürettiği haberlerin başka mecralara sıçrayacağını, Bianet’te çalıştığı dönemde de benzer biçimde haberlerin başka gazetecileri harekete geçirdiğini, alana yeni muhabirler kazandırdığını aktarıyor.
Sakat Cenah diğer engelli haber sitelerinden neden farklı?
Siteyi diğer engellilik haber sitelerinden ayıran noktalar ayrıntılı biçimde açıklanıyor. Birçok site ajans haberlerini kopyalayarak yayınlarken, Sakat Cenah’ın üç temel doğrultuda üretim yapacağı belirtiliyor. İlki, gazetecilerin kendi özel dosyalarıyla derinlikli ve özgün haberler üretmesi; ikincisi alanda çalışan öznelerin kendi deneyimlerini, analizlerini ya da eleştirilerini yazı olarak paylaşabileceği bir alan açılması; üçüncüsü ise rutin ajans haberlerinin hak temelli bir dile dönüştürülerek doğru sorular eşliğinde yeniden yazılması. Böylece hem gazetecilik niteliği korunacak hem de engelli öznelerin deneyim aktarımıyla alanın bilgi birikimi genişleyecek.
Sitenin ismi neden Sakat Cenah?
Sitenin isim seçimi de söyleşide tartışılan önemli bir başlık oluyor. “Sakat Cenah” adı, bir yandan kavramın hakaret olarak algılanmasını yapı söküme uğratma, bir yandan da tarafını açık biçimde belli etme hedefiyle seçildiğini anlatıyor. Kendisinin bu kelimeyi hakaret olarak görmediğini ve toplumun bu kavramla ilişkisinin dönüştürülebileceğine inandığını ifade ediyor. Tepki geleceğini öngörerek bilinçli bir tercih yaptıklarını, gelen eleştirilerin tartışma yaratmasını ve bu yolla hak temelli yaklaşımın genişlemesini istediklerini belirtiyor. Bu durumun iletişim açısından bir risk taşıyıp taşımayacağı sorusuna ise “görünürlük oluşturmak için bu tartışmanın zaten faydalı” olduğu yanıtını veriyor.
Sakat Cenah’ın hedefleri
Platformun hedefleri konuşulurken Dinç, özellikle engelli kadınlara yönelik şiddet, engelli öğretmenlerin yaşadığı sorunlar, kırsal bölgelerde engelli olmanın gündelik hayata yansımaları gibi daha önce ana akımda görünmeyen konulara odaklanmak istediklerini söylüyor. Kendi en büyük hayalinin köylere giderek “köyde engellilik nasıl yaşanıyor” sorusunu yerinde araştırmak olduğunu ifade ediyor. Ayrıca platformun uzun vadede engelli gazeteciler için bir istihdam ve staj alanına dönüşmesini, üretilen haberler için telif ödenebilmesini istediklerini açıklıyor.
Sakat Cenah nasıl sürdürülebilir olacak?
Sürdürülebilirlik konusunda ise platformun henüz hiçbir gelir kaynağı bulunmadığını, tamamen gönüllü emekle yürütüldüğünü belirtiyor. Gazetecilere yönelik fon ve hibe programlarına başvurmayı planladıklarını, bunun yanı sıra freelance gazetecilik yaparak bireysel olarak ayakta durduğunu anlatıyor. Türkiye’de haber kullanımı karşılığında yayıncıların ödeme yapmadığını, bu nedenle finansal sürdürülebilirliğin yalnızca fonlar ve bağımsız projelerle sağlanabileceğini açıkça ifade ediyor.
Dinç, Sakat Cenah’ın yalnızca haber üretmekle kalmayıp aynı zamanda sağlamcı medya diline karşı bir alternatif inşa eden bir platform olduğunu yineliyor. Medyada engellilerin ya mağdur ya da kahraman olarak sunulmasının sonuçlarına vurgu yaparak, bu iki ucun toplumda acıma, merhamet veya olağanüstülük atfı yarattığını, bunun da engellilerin hak temelli taleplerinin görünmezleşmesine yol açtığını anlatıyor. Sakat Cenah’ın bu ikili dili kırmayı, engelli bireylerin gündelik deneyimlerini hak odaklı, ajitasyonsuz, politik olarak sağlam bir çerçevede sunmayı amaçladığını belirtiyor. Sitenin “bize ulaşın” bölümüne gelen ihbar ve bildirimlerin şimdiden artmaya başlamasının da böyle bir ihtiyacın varlığına işaret ettiğini söylüyor. Engellilerin yaşadıkları sorunları bildirmeleri, yazı göndermeleri veya konu önermeleri için platformun herkese açık olduğunu ifade ediyor.